Η ελληνική κοινωνία επικαλείται διαχρονικά την «αγία ελληνική οικογένεια» ως θεμέλιο του έθνους, καταφύγιο αξιών, ηθικό ανάχωμα απέναντι στη φθορά των καιρών. Πολιτικοί λόγοι, εκκλησιαστικά κηρύγματα, τηλεοπτικά πάνελ και σχολικά εγχειρίδια την προβάλλουν ως αυτονόητη αλήθεια: η οικογένεια στην Ελλάδα είναι δεμένη, προστατευτική, ηθική, σχεδόν ιερή. Όμως, όσο περισσότερο επαναλαμβάνεται αυτό το αφήγημα, τόσο πιο επίμονα γεννάται το ερώτημα: πρόκειται για κοινωνική πραγματικότητα ή για έναν βολικό μύθο που αρνούμαστε να αποδομήσουμε;
Ιστορικά, η ελληνική οικογένεια δεν υπήρξε ποτέ αγία. Υπήρξε απλώς λειτουργική. Σε αγροτικές και φτωχές κοινωνίες, αποτέλεσε μηχανισμό επιβίωσης. Η πατριαρχική δομή, η αυστηρή ιεραρχία, οι ρόλοι φύλου και η σιωπή γύρω από τη βία ή την καταπίεση δεν ήταν επιλογές αξιακές, αλλά αναγκαιότητες ενός κόσμου χωρίς κοινωνικό κράτος. Η οικογένεια κάλυπτε τα κενά του κράτους, όχι επειδή ήταν ηθικά ανώτερη, αλλά επειδή δεν υπήρχε εναλλακτική.
Αυτή η λειτουργικότητα, όμως, βαφτίστηκε εκ των υστέρων «αρετή». Η αυταπάρνηση έγινε καθήκον, η υποταγή αφοσίωση, η σιωπή αξιοπρέπεια. Ό,τι δεν χωρούσε στο ιδεώδες (ενδοοικογενειακή βία, σεξουαλική κακοποίηση, αυταρχικοί πατέρες, καταπιεσμένες μητέρες, παιδιά χωρίς φωνή), κρύφτηκε κάτω από το χαλί της «οικογενειακής ιδιωτικότητας». Η οικογένεια ανακηρύχθηκε ιερός χώρος, άρα και απρόσβλητος στην κριτική.
Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο μύθος επιμένει, παρότι τα δεδομένα τον διαψεύδουν. Τα διαζύγια αυξάνονται, η γεννητικότητα καταρρέει, οι νέοι μένουν στο πατρικό όχι από αγάπη, αλλά από οικονομική ασφυξία. Η οικογένεια συνεχίζει να λειτουργεί ως άτυπο κοινωνικό κράτος: πληρώνει ενοίκια, στηρίζει ανέργους, μεγαλώνει εγγόνια. Όμως αυτή η «συνοχή» συχνά συγχέεται με εξάρτηση. Η αλληλεγγύη γίνεται έλεγχος, η βοήθεια όρος συμμόρφωσης, η εγγύτητα ασφυξία.
Παράλληλα, η ρητορική περί «αγίας οικογένειας» χρησιμοποιείται ως πολιτικό εργαλείο. Κάθε συζήτηση για δικαιώματα ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, για μονογονεϊκές οικογένειες, για έμφυλη ισότητα, αντιμετωπίζεται ως απειλή προς ένα υποτιθέμενο αιώνιο πρότυπο. Η οικογένεια δεν περιγράφεται, αλλά επιβάλλεται. Όποιος αποκλίνει, στιγματίζεται ως επικίνδυνος, ανήθικος ή «ανθελληνικός». Έτσι, ο μύθος μετατρέπεται σε μηχανισμό αποκλεισμού.
Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πιο σύνθετη και λιγότερο βολική. Υπάρχουν και οικογένειες τρυφερές και υποστηρικτικές, όπως υπάρχουν οικογένειες βίαιες και διαλυτικές. Υπάρχουν γονείς που μεγαλώνουν παιδιά με αγάπη και σεβασμό, και άλλοι που αναπαράγουν τραύματα γενεών. Δεν υπάρχει ενιαίο, ηθικά ανώτερο μοντέλο. Υπάρχουν μόνο ανθρώπινες σχέσεις, με τις αντιφάσεις, τις αποτυχίες και τις δυνατότητές τους.
Το πρόβλημα δεν είναι η οικογένεια καθαυτή, αλλά η αγιοποίησή της. Όταν κάτι θεωρείται ιερό, παύει να ελέγχεται. Και όταν δεν ελέγχεται, γίνεται επικίνδυνο. Η άρνηση να δούμε τις σκοτεινές πλευρές της ελληνικής οικογένειας δεν την προστατεύει. Την καθηλώνει. Δεν επιτρέπει τη θεραπεία των τραυμάτων, ούτε την εξέλιξη των ρόλων. Αντιθέτως, αναπαράγει τη σιωπή και την ενοχή.
Ίσως, λοιπόν, ήρθε η ώρα να εγκαταλείψουμε τον μύθο της «αγίας ελληνικής οικογένειας» και να μιλήσουμε για κάτι πιο γήινο και πιο ειλικρινές: την οικογένεια ως χώρο ευθύνης, όχι αλάθητου. Ως σχέση που κρίνεται καθημερινά από το αν προσφέρει ασφάλεια, σεβασμό και ελευθερία στα μέλη της. Όχι από το αν ανταποκρίνεται σε ένα ιδεολογικό πρότυπο του παρελθόντος.
Η αποδόμηση του μύθου δεν είναι επίθεση στις αξίες, αλλά προϋπόθεση για να αποκτήσουν νόημα. Διότι μόνο όταν κατεβάσουμε την οικογένεια από το βάθρο, μπορούμε πραγματικά να τη βελτιώσουμε. Και μόνο τότε μπορούμε να μιλήσουμε, χωρίς υποκρισία, για αγάπη.
