Eurovision 2024: Γιατί η φετινή διοργάνωση θα μείνει αξέχαστη – Τα τραγούδια, τα παρατράγουδα και ο διχασμός

Ο συνήθης απόηχος ενός διαγωνισμού τραγουδιού της Eurovision ταυτίζεται με τη θεμελιώδη ένσταση εναντίον του: Ότι δηλαδή δεν υπάρχει κανένας απόηχος. Με ελάχιστες εξαιρέσεις τα τελευταία (πολλά) χρόνια, ο/η/οι νικητές μαζί με τα τραγούδια τους εξαφανίζονται, ως ουδέποτε υπάρξαντες, από την επαύριο κιόλας του καταπληκτικού θριάμβου τους. Αυτό ισχύει παγίως -αλλά δεν ίσχυσε εφέτος. Όταν πχ τα επιδεικτικά χασμουρητά της Μαρίνας Σάττι φτάνουν να απασχολούν τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, τότε κάτι τρέχει με τη Eurovision.

Ξαφνικά η αθώα και άκακη, πλουμιστή φιέστα της -υποτίθεται- μουσικής που μας ενώνει, («United by Music») με το λογότυπο που θύμιζε, ακόμη και στη γραμματοσειρά, το «United Colors of Benetton», έκανε κατάληψη στο δημόσιο διάλογο. Απασχόλησε και εξακολουθεί να απασχολεί -και όχι μόνο πχ για τη διάσταση ανάμεσα στο πώς ψήφισε το κοινό και πώς οι κατά τόπους εθνικές επιτροπές. Με δεδομένο, δε, ότι η κύρια πέτρα του σκανδάλου στη φετινή Eurovision ήταν το Ισραήλ, είναι απολύτως χαρακτηριστική της διαφοράς μεταξύ των προτιμήσεων του κοινού και εκείνων που εκφράζουν οι επιτροπές, η εικόνα που διαμορφώθηκε για το ισραηλινό τραγούδι: Το κοινό από 14 χώρες έδωσε το «άριστα 12» στο Ισραήλ, ενώ ακόμη και η Ιρλανδία, οι ψηφοφόροι της οποίας τάσσονται ένθερμα υπέρ των Παλαιστινίων, έδωσε το «10» στο τραγούδι του Ισραήλ. Ως εκ τούτου, μεταξύ 25 χωρών, το Ισραήλ κατετάγη 5ο βάσει των ψήφων του κοινού, αλλά μόλις 12ο κατά την κρίση των επιτροπών.

Η αλήθεια είναι, βέβαια, ότι από το 1998, όταν και προστέθηκε για πρώτη φορά στη Eurovision η δυνατότητα του κοινού να εκφράζει την προτίμησή του απευθείας, οι απόψεις των απλών θεατών διίστανται έντονα από αυτές των ειδημόνων.

Γενικότερα, όμως, το 2024 πιθανότατα θα μείνει σαν ένα ορόσημο, σαν η χρονιά που η Eurovision δεν τελείωσε με τη Eurovision. Κυρίως λόγω των πολιτικών αντιπαραθέσεων που πυροδότησε, είτε με τις διαδηλώσεις -έξω αλλά και μέσα στο χώρο της εκδήλωσης, στο Μάλμε της Σουηδίας- κατά του πολέμου στην Παλαιστίνη, είτε επειδή οι διοργανωτές παρέλειψαν εσκεμμένα την έπαρση της σημαίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κάτι που εξόργισε την ανώτατη διοίκηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, είτε για το διεθνές επεισόδιο με τον αποκλεισμό της Ολλανδίας από την τελική φάση του διαγωνισμού. Ακόμη και για κάποια ανόητα σχόλια των Ελλήνων χορευτών για την Τουρκία.

Ασφαλώς, ένα από τα μεγάλα παράδοξα του συγκεκριμένου θεσμού συνίσταται στο σχεδόν μηδενικό καλλιτεχνικό αντίκρισμά του. Και αυτό δεν αλλάζει. Παρά τις αστρονομικές τηλεθεάσεις ανά τον κόσμο (Παράνοια: Στην Ελλάδα ξεπέρασε το 80%, έστω και στιγμιαία). Παρά τα στίφη των ενθουσιωδών fan του «στιλ Eurovision» που θυμούνται απέξω κάθε «ντουζ πουάν» που έχει δοθεί ποτέ και από ποιον σε ποιον, παρά τις συγκλονιστικές και πολυδάπανες παραγωγές, την πολύμηνη προετοιμασία, τον ντόρο, τη hi-tech φαντασμαγορία κ.ο.κ., κατά κανόνα η επιτυχία στη Eurovision είναι διαβατήριο για μια καλλιτεχνική no man’s land. Εξασφαλίζει ένα ιδιότυπο status ημιδιασημότητας όπου το επίτευγμα του εκάστοτε τροπαιούχου, παρά τη επίζηλη και πολυπροβεβλημένη διεθνή διάκριση, τον οδηγεί οπουδήποτε αλλού εκτός από τη διεθνή καριέρα.

Μάλιστα, θα έλεγε κανείς ότι στη Eurovision είναι καλύτερα να μην κερδίσεις, αλλά να κλέψεις κάπως την παράσταση και να προκαλέσεις τη μέγιστη δυνατή εντύπωση -κάτι που έχει καταφέρει, σε μεγάλο βαθμό, η Ελένη Φουρέιρα.

Συσσωματώνοντας στο ηφαιστειώδες Fuego της τη βαλκανική φλόγα, με φόντο τα πολλαπλά σκηνικά δάνεια από τις κορυφαίες διασκεδάστριες του πλανήτη, τύπου Beyoncé, Madonna, J.Lo, Shakira κ.λπ. Και πάλι όμως, η διεθνής εμβέλεια της Φουρέιρα κατ’ ουσίαν αρχίζει και τελειώνει με τη Eurovision. Παρομοίως και της «My Number One» Έλενας Παπαρίζου -όπως και δεκάδων άλλων. Είτε κατέκτησαν την κορυφή είτε όχι, τις χαίρονται οι συμπατριώτες τους και τις καμαρώνουν διπλά στη σκηνή της Eurovision, ιδιαίτερα σαν επανάληψη του εαυτού τους. Οι ABBA, είναι σαφές, δεν προβλέπεται να κλωνοποιηθούν.

Κατά τα λοιπά, στην πράξη φερ’ ειπείν τo Nemo, το Ελβετό φετινό νικητή (νέα ορθογραφία, ένεκα της μη-δυαδικότητας ως προς την ταυτότητα φύλου του κ.λπ), αυτό το αναμφίβολα ταλαντούχο πλάσμα, έχει πολύ περισσότερες πιθανότητες να παραμείνει στον αφρό της δημοσιότητας χάριν της κατά βούλησιν ουδετεροποίησής του, ήτοι για την προσωπική ζωή και τις επιλογές του, παρά για την καλλιτεχνική αξία του. Μάλλον θα θυμηθούμε ξανά το Nemo του χρόνου τέτοιες μέρες, στον επόμενο διαγωνισμό ευρωπαϊκού τραγουδιού. Αυτή, άλλωστε, είναι η προδιαγεγραμμένη μοίρα ενός νικητή Eurovision: Το έπαθλο είναι ταυτόχρονα και κάτι σαν το εφ’ άπαξ της πρόωρης συνταξιοδότησης, κάτι σαν εν τιμή αποστρατεία.

Και από αυτή τη μοίρα, εδώ και δεκαετίες, δεν έχει καταφέρει να ξεφύγει σχεδόν κανείς νικητής Eurovision. Ούτε η «Παρθένα με τα Μούσια» (όπως έλεγαν παλιά στα πανηγύρια) Κοντσίτα Βουρστ ούτε η Ντάνα Ιντερνάσιοναλ ούτε η εκρηκτική Ρουσλάνα -πολλώ δε μάλλον φαιδρότητες όπως οι Lordi, μεταξύ πάμπολλων άλλων διαττόντων. Κι αν θα μπορούσε να ευχηθεί κανείς μια καλύτερη τύχη σε κάποιον από τους φετινούς διαγωνιζόμενους, θα ήταν να μην καταπλακωθεί από την επιγραφή του «Γιουροβιζιονικού» τραγουδιστή ο Γάλλος Slimane. Από αμιγώς μουσικής άποψης, η φαινομενικά λιτή, αλλά καθηλωτική ερμηνεία του σε ένα εξαιρετικό τραγούδι το οποίο συν-δημιούργησε ο ίδιος, ήταν μία από τις απειροελάχιστες, αν όχι η μοναδική, άξια προσοχής αποκάλυψη της φετινής Eurovision. «Old school» το «Mon Amour»; Chacun à son goût, αλλά η καλή μουσική είναι πάντα καλή μουσική.

Εντούτοις, φέτος τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά από κάθε άλλη χρονιά στο διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision. Πολύ διαφορετικά για την ακρίβεια. Οι διερωτήσεις γύρω από το εάν, πώς και γιατί η διεθνής πολιτική σφράγισε τον διαγωνισμό τραγουδιού της Eurovision δεν τίθενται για πρώτη φορά φέτος. Στο παρελθόν υπήρξαν αρκετές περιπτώσεις κατά τις οποίες αυτή η πολύχρωμη γιορτή της ευρωπαϊκής (με την ευρεία γεωγραφική έννοια) ποπ, στιγματίστηκε από ζητήματα ξένα μεν προς την τέχνη, φλέγοντα δε για εκατομμύρια ανθρώπους. Για όσους ενδιαφέρονται περαιτέρω σχετικώς, ακόμη και η Wikipedia έχει αφιερώσει ειδικό λήμμα στο ζήτημα των έντονα πολιτικοποιημένων Eurovision (βλ. εδώ).

Ωστόσο, για πρώτη φορά φέτος, το ίδιο ερώτημα τίθεται αντιστρόφως: Θα επηρεάσει, δηλαδή είναι δυνατόν να επηρεάσει, η Eurovision την πολιτική; Και εάν ναι, με ποιο τρόπο; Διαμορφώνοντας, ενδεχομένως, κλίμα ενόψει των Ευρωεκλογών, από τις οποίες, σε λιγότερο από έναν μήνα, θα προκύψει η επόμενη σύνθεση του Ευρωκοινοβουλίου; Θα επηρεάσουν τη στάση της Ενωμένης Ευρώπης απέναντι στο Ισραήλ οι ηχηρές διαμαρτυρίες, το «κράξιμο» αν προτιμά κανείς μια πιο αγοραία έκφραση που εισέπραξε στο Μάλμε η συμμετοχή του Ισραήλ;

Ο διαγωνισμός τραγουδιού διεκδικεί την, ομολογουμένως αμφιλεγόμενη, δόξα του μείζονος πολιτικού γεγονότος. Για όσα έγιναν κατά τη διάρκεια του διαγωνιστικού μέρους καθαυτού, αλλά και όσα αναμένονται να γίνουν στο άμεσο μέλλον λόγω της φυγόκεντρου την οποίαν ενίσχυσε η φετινή Eurovision, ερεθίζοντας περαιτέρω τα αισθήματα του κοινού. Εν προκειμένω, το επίκεντρο των αντιδράσεων και των διαδηλώσεων ήταν ο πόλεμος στη Γάζα και οι επιχειρήσεις των Ισραηλινών κατά των Παλαιστινίων. Μια πολεμική σύρραξη, στην οποίαν η ΕΕ συντάσσεται επισήμως με το Ισραήλ. Μια διαμάχη που προσεγγίζεται πλέον, σχεδόν αποκλειστικά, υπό το πρίσμα των ισραηλινών επιθέσεων και των αμείλικτων εκκαθαριστικών επιχειρήσεων στο έδαφος της Γάζας. Στο προσκήνιο των αντιπολεμικών κινητοποιήσεων έχει απομείνει μόνο το δράμα των Παλαιστινίων αμάχων, καθώς η σφαγή των, εξίσου αμάχων, από την αντίπερα όχθη, η φρίκη δηλαδή του περασμένου Οκτωβρίου, δεν είναι πια του συρμού.

Δείγμα του πόσο βαθιά ήταν η διείσδυση της διεθνούς πολιτικής στη Eurovision 2024 ήταν ακριβώς το τραγούδι του Ισραήλ. Ενώ ο πρωτότυπος τίτλος του ήταν «October Rain» («Οκτωβριανή Βροχή», ως έμμεση αναφορά στην επίθεση που δέχθηκαν οι Ισραηλινοί από τη Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου 2023), εν τέλει η 20χρονη Εντέν Γκολάν το ερμήνευσε σαν «Hurricane», δηλαδή «Τυφώνας», κατόπιν πιέσεων από τη διοργανώτρια EBU για αλλαγή τίτλου, ώστε να αποφευχθούν τυχόν επεισόδια από το αντι-ισραηλινό μέτωπο.

Αυτομάτως λοιπόν, η Eurovision μετατράπηκε σε πεδίο ανταγωνισμών και διεκδικήσεων, ενώ λειτούργησε σαν αφορμή για την έκφραση της αντίθεσης -και δη με ιδιαίτερα παραστατικό, μαχητικό και καταγγελτικό τρόπο- εκ μέρους μιας μερίδας των Ευρωπαίων ενάντια στα φρικτά αντίποινα που εφαρμόζει, απτόητο στις διεθνείς εκκλήσεις για τερματισμό της αιματοχυσίας, το Ισραήλ στη Ράφα και γενικότερα την Παλαιστίνη.

Συνεπώς το «πανηγυράκι» της Eurovision, όπως το αποκαλούν περιφρονητικά οι επικριτές του διαγωνισμού, αναδεικνύεται σε κρίσιμο επιταχυντή των εξελίξεων στην πολιτική αρένα. Διότι, αν διατηρηθεί και διογκωθεί το αντι-ισραηλινό ρεύμα ανά την Ευρώπη, μοιραία αυτό θα αποτυπωθεί κάπως και στο αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών της 9ης Ιουνίου. Το πώς θα γίνει αυτό παραμένει ένα ερωτηματικό, η απάντηση στο οποίο θα εξαρτηθεί από τη ρητορική των κατά τόπους κομμάτων, από το πώς θα αποπειραθούν να μετατρέψουν σε εκλογικό όφελος την μαζική αντίθεση προς τις κεντρικές επιλογές της ΕΕ.

Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πού θα διοχετευθεί η δυσαρέσκεια των Ευρωπαίων, εάν, ύστερα από καραμπόλες, θα καταλήξει να ενισχύσει τον Ευρωσκεπτικισμό ή εάν θα στραφεί προς τα αριστερά, επιδιώκοντας τον εξαναγκασμό της ΕΕ σε αλλαγή πλεύσης, τόσο απέναντι στο Ισραήλ, όσο και σε σχέση με μια σειρά από πρωτεύουσας, σχεδόν υπαρξιακής σημασίας ζητήματα για τη συνοχή και το μέλλον της Ένωσης. Όπως είναι η πολεμική στήριξη της Ουκρανίας με ένα κολοσσιαίο εξοπλιστικό πρόγραμμα, η προοπτική σύστασης Ευρωπαϊκού Στρατού κ.λπ.

Εν τω μεταξύ, η πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ο αντιπρόεδρος Μαργαρίτης Σχοινάς καθώς και άλλοι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι εξέφρασαν δημοσίως την ενόχλησή τους για το ζήτημα της σημαίας της ΕΕ. «Η απαγόρευση εμφάνισης της σημαίας της ΕΕ είναι εξωφρενική» δήλωσε ο κ. Σχοινάς. Υπογραμμίζοντας πως «ο διαγωνισμός της Eurovision, πρώτα και πάνω από όλα, είναι μια γιορτή για το Ευρωπαϊκό πνεύμα, την Ευρωπαϊκή ποικιλομορφία και το ταλέντο. Αυτά συμβολίζει η σημαία της ΕΕ. Λιγότερο από έναν μήνα πριν από τις Ευρωεκλογές, δεν θα πρέπει να υπάρχει το παραμικρό εμπόδιο, μεγάλο ή μικρό, για να γιορτάσουμε αυτό που μας ενώνει όλους τους Ευρωπαίους».

Πάντως, όσο ειρωνικό και εάν αποδείχθηκε το σύνθημα «United by Music», εφόσον ο φετινός ήταν ένας από τους πιο διχασμένους διαγωνισμούς τραγουδιού στην ιστορία της Eurovision, πολλοί καλλιτέχνες εξέφρασαν την πίστη τους ότι, στο τέλος, η ειρήνη θα επικρατήσει. Ακόμη και η Πορτογαλίδα Iολάντα Κόστα -ασχέτως εάν είχε βάψει τα νύχια της στα χρώματα της ασπρόμαυρης καφίγιας, της μαντίλας-συμβόλου του αγώνα των Παλαιστινίων για ανεξαρτησία.