«Με τις αρχές του Πολεμικού Ναυτικού που υπηρέτησα ως αξιωματικός και είναι πάντα βαθιά χαραγμένες μέσα μου, ξέρω ότι στη γέφυρα του πλοίου πάντα κοιτάζεις μπροστά»
Μείζον γεγονός, ορόσημο σαν τέλος μιας ολόκληρης εποχής, η τελευτή του Βαρδή Βαρδινογιάννη, μιας μορφής αρχέτυπης για το ελληνικό επιχειρείν αλλά και την ελληνική δημόσια ζωή γενικότερα. Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης απεβίωσε σήμερα, 12 Νοεμβρίου 2024, στα 91 χρόνια του.
Χωρίς καμία αμφιβολία, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης ήταν μια εξόχως σημαντική προσωπικότητα, περιβεβλημένη με το κύρος και την αίγλη ενός παράγοντα που εν μέρει, αλλά με ποικίλους τρόπους συνέβαλε στη διαμόρφωση της σημερινής Ελλάδας.
Ήταν επιπλέον ένας άνθρωπος που, έχοντας γλιτώσει βέβαιο θάνατο από τρομοκρατική επίθεση, απαξίωνε το όλο γεγονός διακωμωδώντας το. «Σούταρε πέναλτι ο Σαραβάκος και βρήκε δοκάρι» ήταν η φράση του Βαρδή Βαρδινογιάννη για τις ρουκέτες που εξαπέλυσε η «17 Νοέμβρη» με στόχο το αυτοκίνητό του.
Σύμφωνα με το Forbes, με περιουσία η οποία εκτιμάται στα 1,9 δισ. δολ., ο Βαρδής Βαρδινογιάννης και η οικογένειά του συμπεριλαμβάνονται στον κατάλογο με τους ανά την υφήλιο δισεκατομμυριούχους. Εξυπακούεται, δε, ότι ο Βαρδής Βαρδινογιάννης ήταν ένας από τους πλουσιότερους Έλληνες, έχοντας αναπτύξει εταιρική δραστηριότητα εντός και εκτός Ελλάδος, σε πολλούς και διαφορετικούς κλάδους -καύσιμα και ενέργεια, ναυτιλία, τουρισμός, τράπεζες και χρηματοπιστωτικά, ΜΜΕ, επαγγελματικός αθλητισμός κ.α.
Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης υπήρξε κορυφαίος επιχειρηματίας, στυλοβάτης της πολυμελούς και περίοπτης οικογένειας Βαρδινογιάννη, μιας «δυναστείας» -τίτλο ο οποίος αρμόζει λόγω του πυκνού και εκτενούς γενεαλογικού δέντρου, από το γενάρχη Ιωάννη Βαρδινογιάννη. Επίσης όμως, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης υπήρξε αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και ενεργά εμπλεκόμενος στην αντίσταση κατά της δικτατορίας των Συνταγματαρχών. Αλλά και παρ’ ολίγον θύμα δολοφονικής απόπειρας από την τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη» το Νοέμβριο του 1990, όταν, ως εκ θαύματος, βγήκε ζωντανός από το τεθωρακισμένο όχημά του, το οποίο έπληξαν τρεις ρουκέτες.
Ως ηγέτης επί μισόν αιώνα του, γιγαντιαίου σήμερα, Ομίλου Μότορ Όιλ και ταυτόχρονα ως κεντρικός πυλώνας μιας μεγάλης και στενάς δεμένης οικογένειας, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης «περνά στην ιστορία» σύμφωνα με την τυποποιημένη έκφραση, είχε όμως ήδη κατακτήσει, εν ζωή, το status ενός συμβόλου. Συμβόλου ισχύος, αποφασιστικότητας, επιτυχίας, σοβαρότητας και διακριτικότητας. Ενός ανθρώπου που ζύγιζε τα λόγια του λέξη προς λέξη, αλλά που ζύγιζε και εκτιμούσε ακόμη περισσότερο τα έργα, παρά τα λόγια. Εξού και η προσφορά του Βαρδή Βαρδινογιάννη στην ελληνική κοινωνία, τυπικά τον αφορά εμμέσως, εφόσον υλοποιείται, υποδειγματικά, από τη δια βίου σύντροφό του, την κα Μαριάννα Βαρδινογιάννη και το φερώνυμο κοινωφελή οργανισμό «Ίδρυμα Μαριάννα Β. Βαρδινογιάννη».
Με έναν παράξενο τρόπο, τον Βαρδή Βαρδινογιάννη, τον γνώριζαν όλοι και ταυτόχρονα κανένας -εκτός, φυσικά, από όσους επέλεγε ο ίδιος να προσπελάσουν αυτό που πραγματικά ήταν: Ένας άνθρωπος αφοσιωμένος στην επιχείρηση και την οικογένειά του, ο οποίος συχνά εξέπληττε ακόμη και το στενό κύκλο των συνεργατών του με την έγνοια του ακόμη και για παραμικρά ζητήματα που θα μπορούσαν να αφορούν κάποιο μέλος της «δυναστείας» Βαρδινογιάννη. Διότι έτσι λειτουργούσε ανέκαθεν ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, ένας άνθρωπος που φαίνεται πως γεννήθηκε με τον μοναδικό προορισμό να γίνει «καπετάνιος» -με κάθε δυνατή έννοια του όρου.
Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης θεωρούσε τη Μότορ Όιλ προέκταση της οικογένειάς του. Είναι χαρακτηριστικό ότι επί τουλάχιστον 30 χρόνια, προτού παραδώσει τα ηνία της καθημερινής διοίκησης στον πρωτότοκο γιο του, τον Γιάννη Βαρδινογιάννη, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης γνώριζε προσωπικά τους περισσότερους από τους εργαζόμενους στο, αχανές και δαιδαλώδες, διυλιστήριο της Μότορ Όιλ, στους Αγίους Θεοδώρους Κορινθίας. Και, παρά τη φυσική αυστηρότητά του, παρά το δέος ακόμη που εξέπεμπε η επιβλητική και λιγομίλητη παρουσία του, οι άνθρωποι που εργάζονταν γι’ αυτόν ήξεραν ότι μπορούν να υπολογίζουν στην κατανόηση και, καθόλου σπάνια, στη γενναιοδωρία του. Ακόμη και όταν οι φωνές του, όποτε διαπίστωνε ότι συνέβαινε κάτι που δεν το ενέκρινε ή το θεωρούσε λάθος, αντηχούσαν από την πύλη έως τον πυρσό του Διυλιστηρίου.
Όσο και εάν ακούγεται παράδοξο για έναν από τους πιο επιτυχημένους Έλληνες επιχειρηματίες όλων των εποχών, στον πυρήνα της αντίληψης του Βαρδή Βαρδινογιάννη για το μάνατζμεντ και τη στελέχωση των εταιρειών του ήταν, απαρέγκλιτα, το δόγμα «πρώτα οι δικοί μας άνθρωποι». Χάρη στο Βαρδή Βαρδινογιάννη, στη Μότορ Όιλ προσλήφθηκαν -ενίοτε και ανεξαρτήτως βιογραφικού- εκατοντάδες άτομα που βρέθηκαν σε ανάγκη. Με κριτήρια κοινωνικά ή απλώς ανθρώπινα, πολύ συχνά τοπικιστικά, στη Μότορ Όιλ έβρισκαν δουλειά και αποκαθίσταντο, συνήθως ως τη συνταξιοδότησή τους, Κρήτες για τους οποίους ο Βαρδής Βαρδινογιάννης είχε πάντα μια αδυναμία, συνάδελφοί του από το Πολεμικό Ναυτικό, συχνά μαζί με τα παιδιά ή τους συγγενείς τους.
Η οικογένεια, ο τόπος μας, η πατρίδα, η Κρήτη, η Ελλάδα είναι θεμελιώδεις έννοιες για να κατανοήσει κάποιος το πώς σκεφτόταν, πώς αποφάσιζε και πώς δρούσε, στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης. Όσο ανορθόδοξο και εάν ήταν το «εγχειρίδιο μάνατζμεντ» που ακολουθούσε, το αποτέλεσμα τον δικαίωνε πανηγυρικά -και καθημερινά. Βεβαίως, οι ανάγκες της ραγδαίας ανάπτυξης που εμφανίζει η Μότορ Όιλ τα τελευταία χρόνια επέβαλαν μια διαφορετική, πολύ πιο εταιρική και σύγχρονη αντίληψη από τη βασική φιλοσοφία του Βαρδή Βαρδινογιάννη. Παρόλ’ αυτά, ακόμη και σήμερα, την ανώτατη ηγεσία της Μότορ Όιλ, το ΔΣ που πλαισιώνει τον Γιάννη Βαρδινογιάννη, απαρτίζεται από ανθρώπους που ο ίδιος ο Βαρδής Βαρδινογιάννης εμπιστεύτηκε και, λίγο-πολύ, ενέταξε στην ευρύτερη οικογένειά του. Σήμερα οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι, με φυσικό ηγέτη τον Γιάννη Βαρδινογιάννη, διοικούν τον Όμιλο Μότορ Όιλ, ο οποίος αριθμεί δεκάδες επιμέρους εταιρείες διασυνδεδεμένες σε έναν ιστό που προκαλεί ίλιγγο, με ετήσιο κύκλο εργασιών πολλών δισ. ευρώ και θεαματική κερδοφορία.
Αν και, από την ιστορία και εκ του αποτελέσματος, αποδείχθηκε ο ιδανικός για να αναλάβει την ηγεσία της Μότορ Όιλ, το 1973 ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης οραματιζόταν για τον εαυτό του ένα διαφορετικό μέλλον. Ωστόσο, στις 2 Ιουλίου εκείνης της χρονιάς, απεβίωσε όλως αιφνιδίως ο ιδρυτής, ιθύνων νους και «ψυχή» της Μότορ Όιλ, ο αδελφός του Βαρδή Βαρδινογιάννη, Νίκος Ι. Βαρδινογιάννης. Έως τότε, παρόλον ότι ήταν ιδρυτικό στέλεχος και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Μότορ Όιλ, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης είχε υπό την ευθύνη του τον ναυτιλιακό κλάδο του οικογενειακού ομίλου επιχειρήσεων. Για την ιστορία, τα εγκαίνια του διυλιστηρίου στους Αγίους Θεοδώρους είχαν γίνει μόλις το Νοέμβριο του 1972, ενώ για τις εργασίες κατασκευής των εγκαταστάσεων είχαν χρειαστεί περίπου δύο χρόνια.
Κατά της χούντας, με το «Βέλος»
Προτού κληθεί στο πηδάλιο της Μότορ Όιλ, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης είχε φοιτήσει στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων και ακολούθως εντάχθηκε στο Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό, με στόχο να ακολουθήσει σταδιοδρομία αξιωματικού, φτάνοντας, ει δυνατόν, έως την κορυφή της ιεραρχίας του ΠΝ. Εκ φύσεως οργανωτικός και προικισμένος με ηγετικές ικανότητες, ο Βαρδής Ι. Βαρδινογιάννης είχε αποσπάσει την εκτίμηση και το θαυμασμό από υφισταμένους, συναδέλφους και ανωτέρους. Λέγεται, μάλιστα, ότι θα μπορούσε κάλλιστα να έχει αναδειχθεί σε αρχηγό του Πολεμικού Ναυτικού -και δη σε σχετικά νεαρή ηλικία.
Παρόλ’ αυτά, την ανέλιξή του στις τάξεις του ΠΝ ανέκοψε το καθεστώς της 21ης Απριλίου 1967. Οι δικτάτορες κατέστησαν σαφές στον Βαρδή Βαρδινογιάννη ότι ήταν ανεπιθύμητος στις ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Ως εκ τούτου, τον εξανάγκασαν σε αποστρατεία. Αιτία ήταν η άρνησή του να μεταφέρει με το σκάφος που κυβερνούσε σε κάποιο ξερονήσι του Αιγαίου -και δη εν μέσω θαλασσοταραχής- κάποιους άλλους ανεπιθύμητους για το δικτατορικό καθεστώς, δηλαδή ένα πλήθος εξορίστων.
Την άρνησή του αυτή να συμμορφωθεί προς τις εντολές της δικτατορίας, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης την πλήρωσε ακριβά. Σε πρώτη φάση έλαβε δυσμενή μετάθεση και κατόπιν πρακτικά εκδιώχθηκε από την υπηρεσία, χωρίς να αποφύγει την εξορία και ο ίδιος. Έτσι, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης αναγκάστηκε να περάσει ένα διάστημα στην Αμοργό, ένα νησί το οποίο το 1967 χρησιμοποιούνταν για τους εκάστοτε εκτοπιζόμενους, ενόχους της κατηγορίας των αντιφρονούντων στη δικτατορία.
Εν τέλει ο Βαρδής Βαρδινογιάννης αποστρατεύτηκε με το βαθμό του υποναυάρχου και έστρεψε το ενδιαφέρον του στο ναυτιλιακό κλάδο, από κοινού με τα αδέλφια του και ιδιαίτερα τον Νίκο και τον Γιώργο Ι. Βαρδινογιάννη. Παρόλ’ αυτά, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης δεν έχασε ποτέ την επαφή με τους συναδέλφους και φίλους του στο Πολεμικό Ναυτικό, άπαντες μάχιμοι και πρόθυμοι να συμπήξουν κίνημα αντίστασης κατά της χούντας των Συνταγματαρχών.
Ως εκ τούτου, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, ήταν όχι μόνο ενήμερος, αλλά συμμετείχε κρυφά στην οργάνωση του παράτολμου -και περιβόητου- εγχειρήματος ανταρσίας του ΠΝ κατά της δικτατορίας, πρωτοστατούντος του κυβερνήτη στο αντιτορπιλικό «Βέλος» και στενού φίλου των αδελφών Νίκου και Βαρδή Ι. Βαρδινογιάννη, του αντιπλοιάρχου Νίκου Παππά. Ο οποίος, εν συντομία, μαζί με μια πολύμελή ομάδα αξιωματικών του ΠΝ προσπαθούσαν επί μακρόν να σχεδιάσουν ένα καίριο χτύπημα στο δικτατορικό καθεστώς. Ωστόσο, παρά την απόλυτη μυστικότητα και τα μέτρα προφύλαξης κατά των διαρροών που θα μπορούσαν να τινάξουν στον αέρα το απόρρητο σχέδιο συνωμοσίας, το «Κίνημα του Ναυτικού», όπως ονομάστηκε εκ των υστέρων, προδόθηκε εκ των έσω.
Παράγοντες εντός του στρατεύματος αφοσιωμένοι στη χούντα, περικύκλωσαν το Ναύσταθμο Σαλαμίνας στις 22 Μαΐου του 1973, δηλαδή την παραμονή της προκαθορισμένης εκδήλωσης του Κινήματος. Οι περισσότεροι από τους αξιωματικούς συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στα ανακριτικά γραφεία της ΕΣΑ, όπου αρκετοί από αυτούς βασανίστηκαν άγρια. Όμως, το «Βέλος II», αντιτορπιλικό του ΠΝ το οποίο εκείνες ακριβώς τις ημέρες συμμετείχε σε κοινή άσκηση του ΝΑΤΟ, υπό τις εντολές του αντιπλοιάρχου Νίκου Παππά, αποσπάστηκε από τη συμμαχική νηοπομπή και αυτομόλησε στην Ιταλία. Ο Παππάς ζήτησε πολιτικό άσυλο για το πλήρωμα του πλοίου και τον εαυτό του, ενώ η παγκόσμια κοινή γνώμη παρακολουθούσε με αγωνία την ενέργεια του «Βέλους II».
Παρά την ματαίωση του Κινήματος, ο Παππάς κατάφερε να διεθνοποιήσει το ελληνικό ζήτημα και να κλονίσει τη δικτατορία. Το «Βέλος» έγινε σύμβολο του αγώνα για την ελευθερία και τη δημοκρατία, ο δε Νίκος Παππάς ήρωας του αντιδικτατορικού αγώνα, φυσικά μαζί με δεκάδες ανώνυμους αξιωματικούς οι οποίοι υπέφεραν στα κρατητήρια της ΕΣΑ. Υπό την πίεση της διεθνούς κοινότητας και το φόβο της κατακραυγής, το καθεστώς παραχώρησε αμνηστία στους κινηματίες -του Νίκου Παππά εξαιρουμένου- οι οποίοι όμως αποτάχθηκαν από τις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Κατ’ ουσίαν, οι πρώην αξιωματικοί ήταν πλέον άνεργοι και, ως στιγματισμένοι πλέον αντικαθεστωτικοί θα αντιμετώπιζαν τεράστιες, ενδεχομένως ανυπέρβλητες δυσκολίες προκειμένου να βιοποριστούν έστω και στοιχειωδώς, ασκώντας οποιοδήποτε επάγγελμα.
Σε αυτούς τους, πρώην συναδέλφους του, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης, προσέφερε αμέσως δουλειά στη Μότορ Όιλ. Εν τω μεταξύ είχε διαδεχτεί τον Νίκο Ι. Βαρδινογιάννη στην ηγεσία της εταιρείας, αδιαφορώντας για τις ενδεχόμενες συνέπειες. Ταυτόχρονα, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης στήριζε οικονομικά τον Νίκο Παππά ενόσω εκείνος περιπλανιόταν στο εξωτερικό, κηρύττοντας τον αντιδικτατορικό λόγο και προσπαθώντας να οργανώσει εστίες αντίστασης ενάντια στο καθεστώς του Γεωργίου Παπαδόπουλου.
Ακόμη και μετά την πτώση της χούντας, στη μεταπολίτευση από το 1974 και εξής, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης κράτησε ανοιχτή την θύρα της Μότορ Όιλ για τους αντιστασιακούς κατά της χούντας. Κρατώντας κατ’ αυτό τον τρόπο το «Βέλος II» μέσα στην οικογένειά του.
Οι ρίζες του
Ο Βαρδής Βαρδινογιάννης κατάγεται από την Επισκοπή Ρεθύμνου και είχε γεννηθεί στις 4 Δεκεμβρίου του 1933, ως το πέμπτο κατά σειρά τέκνο -μεταξύ των συνολικά οκτώ- του Ιωάννη Βαρδινογιάννη και της Χρυσής Θεοδωρουλάκη. Του Βαρδή Βαρδινογιάννη είχαν προηγηθεί τέσσερα αδέλφια: Ο Παύλος (1925-1984), η Αμαλία (1927-2016), ο Σήφης (1929- 2002), ο Νίκος (1931-1973), ενώ ακολούθησαν ο Γιώργος (γεννηθείς τω 1936), ο Θεόδωρος (1942-1996) και η Ελένη Ι. Βαρδινογιάννη.
Σε ό,τι αφορά στην οικογένεια που ο ίδιος δημιούργησε, μετά από το γάμο του με την Μαριάννα (Μπουρνάκη κατά το γένος) ο Βαρδής Βαρδινογιάννης έγινε πατέρας πέντε παιδιών: Του Γιάννη Β. Βαρδινογιάννη (γεννηθείς τω 1962), της Χριστιάννας (1964), του Γιώργου (1967), του Νίκου (1974) και της Βαρδιάννας (1976).
Από την αρχή της δεκαετίας του ’70, όταν και ανέλαβε την ηγεσία της Μότορ Όιλ, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης έθεσε τον οικογενειακό όμιλο επιχειρήσεων σε τροχιά διαρκούς επέκτασης και ανάπτυξης. Πάντα με τα διυλιστήρια των Αγίων Θεοδώρων σαν συμβολικό κέντρο και ναυαρχίδα, ο Όμιλος συμπεριέλαβε πλήθος μεμονωμένων εταιρειών, με τις σημαντικότερες εξ αυτών την Avin Oil, τη Cyclon και την αντιπροσώπευση της Shell στην Ελλάδα (μέσω της Coral), την nrg, τη MORE, τη VERD, την Optima Bank, τους τηλεοπτικούς σταθμούς Star και Alpha (παλαιότερα το Mega Channel), μεταξύ πολλών άλλων.
Μια κομβική στιγμή και ταυτόχρονα καταδεικτική για το επιχειρηματικό πνεύμα του Βαρδή Βαρδινογιάννη ήταν η σύναψη στρατηγικής συμφωνίας της Μότορ Όιλ με τον αραβικό κολοσσό των πετρελαιοειδών, Aramco. Στις 14η Μαρτίου του 1996, προς γενική έκπληξη στο διεθνή κλάδο των καυσίμων, ο Βαρδής Βαρδινογιάννης υπέγραψε στο Λονδίνο συμφωνητικό για ένα joint venture (συνεργασία σε μετοχικό επίπεδο) μεταξύ των Ομίλων Βαρδινογιάννη και Saudi Aramco, του μεγαλύτερου ομίλου παραγωγής πετρελαίου στον κόσμο.
Η τελετή υπογραφής χαρακτηρίστηκε από μεγάλη επισημότητα, παρόντος του υπουργού Πετρελαίου της Σαουδικής Αραβίας, Αλί Αλ Ναΐμι. Η συμφωνία Μότορ Όιλ-Aramco προέβλεπε τη μετοχική αναδιάρθρωση της ελληνικής εταιρείας, με ίσο μερίδιο συμμετοχής 50% για κάθε μία πλευρά του συνεταιρισμού. Η συμμετοχή της Αramco στο μετοχικό κεφάλαιο της Μότορ Όιλ αποτέλεσε μία από τις μεγαλύτερες ξένες επενδύσεις που είχαν γίνει ποτέ, τουλάχιστον έως το 1996, στην Ελλάδα.
Το 2001, μετά από την είσοδο της Μότορ Όιλ στο Χρηματιστήριο Αξιών Αθηνών, το ποσοστό της Aramco θα μειωνόταν στο 41,9%, ενώ το 2005 η ελληνική εταιρεία εξαγόρασε εντελώς το μερίδιο των Αράβων. Σε κάθε περίπτωση όμως, η συγκεκριμένη συνεργασία λειτούργησε σαν εφαλτήριο για τη Μότορ Όιλ, εδραιώνοντας την στην παγκόσμια αγορά πετρελαιοειδών.
Βαρδής Βαρδινογιάννης: Βράβευση για την προσφορά του στο επιχειρείν και τη φιλανθρωπία