Για κάποιους λαογράφους, η σημερινή μέρα είναι ο επίλογος των βακχικών εορτών της Αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη.
Σε συμβολικό επίπεδο, η Καθαρά Δευτέρα οδηγεί στην κάθαρση, διώχνοντας κάθε είδους απόλαυση, που υπόσχεται το καρναβάλι. Πάντως, η ημέρα απαγορεύει κάθε είδους εργασία, εκτός από το καθάρισμα των μαγειρικών σκευών από τα λίπη, γι’ αυτό ονομάζεται και “Καθαρή”.
Η Καθαρά Δευτέρα γιορτάζεται 48 μέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα. Είναι η πρώτη μέρα μετά από την τελευταία Κυριακή των Απόκριων και η πρώτη μέρα της Μεγάλης Σαρακοστής, αλλά και της ονομαζόμενης Καθαρής Εβδομάδας. Ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονται» πνευματικά και σωματικά. Είναι αφιερωμένη στην αυστηρή νηστεία, η οποία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Σύμφωνα με την «Έκθεσιν της Βασιλείου Τάξεως» Κωνσταντίνου του Πορφυρογέννητου, την μέρα αυτή στην αίθουσα Μαγναύρα των Βυζαντινών ανακτόρων κηρυσσόταν από τον αυτοκράτορα η έναρξη της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
Ως πρώτη ημέρα της μεγάλης Σαρακοστής, στο τραπέζι μας εμφανίζονται νηστίσιμα πιάτα, για αποτοξίνωση από το πλούσιο φαγοπότι της Αποκριάς.
Χαλβάς, ταραμάς, ελιές, θαλασσινά και φασουλάδα έχουν την τιμητική τους, πάντοτε όμως με την συνοδεία της λαγάνας. Η Λαγάνα είναι άζυμος άρτος, ψωμί δηλαδή χωρίς προζύμι. Η παρασκευή της είναι ακριβώς ίδια με τα “άζυμα”, τον άρτο δηλαδή που προσέφερε ο Θεός στους Ισραηλίτες για να τους βοηθήσει, κατά την έξοδο τους από την Αίγυπτο. Έτσι, ξεκινάει η νηστεία των τροφών.
«Τ’ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα; Πεθαίν’ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος, σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένια. Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια»
(Δημοτικός σατυρικός θρήνος Φθιώτιδας)
Δημοφιλή Έθιμα της Καθαράς Δευτέρας
Το βασικό έθιμο της ημέρα, μαζί με τα κούλουμα είναι και το πέταγμα του χαρταετού. Η ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων, με το πρώτο πέταγμα να έγινε γύρω στο 200 π.Χ στην Κίνα και τη Μαλαισία. Στην Ευρώπη ήρθε γύρω στο 1400 μ.Χ από ευρωπαίους εξερευνητές. Κάθε χρόνο τη μέρα αυτή, ο γαλανός ουρανός μας γεμίζει με πολύχρωμες φιγούρες που συναγωνίζονται ποια θα φτάσει ψηλότερα, μια και η παράδοση θέλει να έχει περισσότερη τύχη αυτός που θα χαθεί μέσα στο απόλυτο γαλάζιο του ουρανού.
Την Καθαρά Δευτέρα στη Μεσσήνη, γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, κρεμάστηκε στη θέση Κρεμάλα της πόλης, με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, ενώ ο Βλάχικος Γάμος στη Θήβα είναι ένα ακόμη έθιμο που αναβιώνει την ημέρα αυτή. Οι ρίζες του ξεκινούν στη Θήβα από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών.
Στη Χίο αναβιώνει το έθιμο του Αγά, που έχει τις ρίζες του στη Τουρκοκρατία και στην Αλεξανδρούπολη, ένας κάτοικος μεταμφιέζεται σε Μπέη και περιδιαβαίνει την πόλη μοιράζοντας ευχές.
Στην Κάρπαθο, το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων απαλλάσσει τους θεατές από τις κατηγορίες για απρεπείς χειρονομίες ενώ στο Γαλαξίδι το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος τους ξεσηκώνει στο χορό και στη διασκέδαση.
Στη Μεθώνη ξεχωριστή θέση έχει του «Κουτρούλη ο Γάμος», η αναβίωση ενός πραγματικού γάμου που άφησε εποχή κατά τον 14ο αιώνα.
Όλη η Ελλάδα βέβαια γιορτάζει και χορεύει με το Γαϊτανάκι, έθιμο που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας.
Φέτος, αν και οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από κάθε άλλη χρονιά, ας προσπαθήσουμε να κρατήσουμε ζωντανή μέσα μας την αισιοδοξία και τη χαρά που μας πλημμυρίζει η γιορτή της Αποκριάς. Και ας ευχηθούμε του χρόνου όλοι μαζί να μπορέσουμε να χαρούμε το ξέφρενο γλέντι αυτής της μοναδικής γιορτής.
Καλά Κούλουμα!!!
Πηγές Πληροφοριών: jenny.gr, emvolos.gr, wikipedia